Theo các cụ ông cụ bà cao tay ở Vạn Giã, mà ngày nay có con cháu nối đời theo nghề đi địu (nghề khai phá trầm kỳ), cho biết thêm Chỗ phát tích nghề đi địu là từ xóm quang Đông, thôn Ninh Đông, huyện Ninh Hòa, rồi sau mới lan dần ra huyện Vạn Ninh. Còn trước nữa, tức là người huyện Tân Định (Ninh Hòa) học nghề này từ đâu, thì việc ấy không có bất kì ai biết một cách tỉ mỉ.
tượng trầm hương
Miếng trầm hương có lượng tinh dầu tương đối cao
Trong nguồn khoáng sản rừng, trầm hương và kỳ nam (gọi tắt là trầm kỳ) là hai loại lâm đặc sản có Giá trị kinh tế to nhất. Trầm hương và kỳ nam là phần gỗ đựng nhiều nhựa thơm tạo ra từ thân cây dó bầu mọc hoang trong số những cánh rừng già Trung bộ. Cây dó có 2 loại: dó bầu (tên kỹ thuật là Aquilaria agallocha) & dó gạch hay có cách gọi khác là dó niệt (Aquilaria malaccensis). Dó gạch cũng cho trầm nhưng mà hương thơm nồng, hắc, có vị tanh và Chi phí trị thấp. Chỉ có dó bầu mới cho ta trầm tốt & kỳ nam. Về nguyên do tạo trầm kỳ của cây dó, có khá nhiều giả thuyết không giống nhau. Từ thế kỷ XVIII, nhà bác học Lê Quý Đôn (1726-1784) đã viết trong sách Phủ biên tạp lục: “Hương ấy là do ở ruột cây dó kết thành. Dó có ba loại: dó lưỡi trâu thì thành khổ trầm, dó niệt thì thành trầm hương, dó bầu thì thành kỳ nam hương. Người ta thấy cây già lá vàng mà nhỏ, thân nhiều u bướu, thì biết ngay là có hương, chặt mổ để lấy”.
Trước phía trên cây dó bầu mọc nhiều ở các khu rừng rậm của thức giấc Khánh Hòa. Sách Đại Nam nhất thống chí của Quốc sử quán triều Nguyễn, phần viết về thổ sản của tỉnh Khánh Hoà cũng ghi: “Vùng núi các huyện đều có kỳ nam, trầm hương. Dân thôn An Thành huyện Tân Định hàng năm đi tìm để nạp, năm nào không có kỳ nam phải nạp thay bằng trầm hương”. Trầm Khánh Hòa tập kết nhiều ở rừng núi những huyện Vạn Ninh, Ninh Hòa, Khánh Vĩnh, trong những số ấy nhiều người biết đến đặc biệt là vùng núi Hòn Chảo ở Tu Bông, Vạn Giã (thuộc huyện Vạn Ninh) mà lừng danh đang đi đến ca dao: “Cây quế thiên thai mọc ngoài khe đá, Trầm Nơi Vạn Giã hương toả sơn lâm”.
thác trầm hương
Cây dó bâu tạo trầm hương
lúc được đặt câu hỏi về ông tổ của nghề, người lớn tuổi lớn tuổi cho thấy thêm, nghề này ko có ông tổ, cũng tương tự như những nghề đi củi, đốt than, chặt cây, đẵn gỗ, làm súc, chặt củi kèo, củi thước, gài bẫy, đi săn…
Có thể kể ra phía trên các lớp người tiền phong từ thời thời xưa, đấy là ông Thừa Lương (con ông xã Cửu, ở Vạn Giã), kế tiếp là Bảy Lùn, Bảy Ba, ông Bớt (Nguyễn Hường), rồi đến ông Phạm Hỉnh (tên có tên gọi là ông Điền) ở làng mạc Vạn Bình, ông Giỏi, và lớp sắp nhất là ông Sáu Mùi (Nguyễn Mùi). Tất cả những người ấy đều đi tìm trầm hương, kỳ nam từ xa xưa 1975. đến những năm 80 (thế kỷ XX) ở huyện Vạn Ninh, các xã Vạn Thắng, Vạn Phú, Vạn Hưng… & nhất là tại thị trấn Vạn Giã, số người đi núi tìm trầm hương nhiều lắm. Họ ra đến La 2, Phước Lãnh (Phú Yên), An Khê (Bình Định), rồi Ba Tơ (Quảng Ngãi), đến tận Quế Sơn, Trung Phước, Trà My, Tác Bỏ (Quảng Nam), lặn lội vào tận rừng sâu, lên tít núi cao, cộng tác với dân số tộc tại địa phương để tìm trầm hương. Ở Vạn Ninh, mãi đến tới ngày hôm nay, vẫn còn đó nhiều bạn đi tìm kiếm trầm kỳ, lục lạo, đào xới các gốc cây dó mà ngày trước họ đã tìm bắt gặp, với chờ đợi còn lại chút gì. đấy là một nghề hết sức cam go, mất an toàn, có khi còn mất cả tính mạng: sốt rét do muỗi rừng, gặp ác thú, lạc đường, bị nước lũ cuốn trôi… bởi thế mới có chuyện “ngậm ngãi tìm trầm”, rồi hóa thành người rừng như lời kể lại của các cụ xa xưa. chính xác là “ăn của rừng, rưng rưng nước mắt”!
thác khói trầm hương tphcm
|